Świerk. Drzewo górskie i świąteczne

Symbolem świąt Bożego Narodzenia jest drzewko świerkowe. W tradycji ludowej od bardzo dawna gałązki świerkowe były znakiem zwycięstwa życia nad śmiercią lub zapowiedzią bogatych plonów. Świąteczne choinki pojawiły się w polskich domach na przełomie XVIII i XIX w.

Trochę historii...
Najstarsze informacje o drzewku przyozdabianym na Boże Narodzenie pochodzą z XV-i XVI-wiecznych kazań kościelnych. Mieszkańcy Alzacji ustawiali je w domach i przyozdabiali naturalnymi ozdobami. Były to jabłuszka, ciasteczka lub ozdoby z papieru.  Zwyczaje te były często krytykowane przez Kościół, który traktował je jako obrzędy pogańskie.
Jeszcze w XVI w. ustrojona choinka była rzadkością, widywano ją jedynie w bogatszych domach. Z czasem zwyczaj ubierania drzewka w czasie Bożego Narodzenia zyskiwał na popularności.

... i prehistorii
Dzieje choinki sięgają czasów antycznych. W starożytnym Rzymie jego mieszkańcy ozdabiali drzewa liściaste bluszczem i laurem, by udobruchać boga urodzaju. U Celtów taką rolę pełniła jemioła. Egipcjanie świętując najkrótszy dzień w roku, czyli przesilenie zimowe, znosili zielone liście palm daktylowych do swoich domów jako symbol triumfu życia nad śmiercią.
Dla druidów żywe gałązki ostrokrzewu oznaczały wieczne życie, a w mitologii nordyckiej symbolizowały odrodzenie boga światła i piękna – Baldera.
Choinki, głównie świerki i jodły, pojawiły się znacznie później. Uznaje się, że to niemieccy protestanci jako pierwsi zaadaptowali zwyczaj strojenia drzewka, a później ich śladem podążali inni.

Kwiaty, szyszki, okazy
Świerk za młodu rozwija się powoli i dopiero w wieku 30-50 lat szybko przyrasta. Kres jego wznoszenia się nastepuje w wieku 120 lat. Osiąga nawet do 50 m wysokości, jest drzewem o prostym smukłym pniu i brunatnoczerwonej, płytko spękanej korze. Zimotrwałe, ciemnozielone igły żyją od 5 do 7 lat.
Świerk dożywa nawet 8 tys. lat. W szwedzkiej prowincji Dalarna rośnie okaz liczący aż 9.550 lat, co czyni go najstarszym zbadanym drzewem na świecie. W Polsce najstarsze drzewo świerkowe rośnie w Strzelcach Opolskich i ma 350 lat.
Najwyższe zmierzone polskie świerki są w Puszczy Białowieskiej (ok. 51,8 m) i w Beskidzie Żywieckim, w okolicach Wielkiej Raczy (także ok. 51,8 m). Najwyższy egzemplarz świerka w Europie zlokalizowano w Bośni i Hercegowinie (63 m).

Przodkowie i górale
Nasi przodkowie wierzyli, że drzewa, które nie umierają na zimę, symbolizują trwałość życia i chronią przed upływającym czasem. Całoroczną zieleń choinki utożsamiano z zielenią rajskich łąk, a więc z pokonaniem śmierci. Iglaste drzewka miały bezpiecznie przeprowadzać dusze na tamtą stronę. To dlatego w Rosji kładziono gałązki świerka lub jodły do trumny, a na pogrzebach także w Polsce spotyka się wieńce ze świerczyny.
Michał Bałucki, autor słów popularnej pieśni biesiadnej, zawarł frazę: Góralu, czy ci nie żal odchodzić od stron ojczystych? Świerkowych lasów i hal i tych potoków srebrzystych?
Świerk jest bowiem drzewem kojarzącym się z górami i dla górali tatrzańskich był zawsze ważniejszy nawet od jodły.